Hoe herken je trauma?

‘In de rij bij de Appie staan, achter iemand die stinkt, geeft me echt een trauma, hoor pap!’ Ik hoorde laatst een vader deze anekdote over zijn tienerdochter vertellen en ik moest er wel een beetje om lachen in mijzelf. Deze Gen-Z’er heeft een fijn leven, dacht ik.

Hoewel we tegenwoordig het woord trauma gemakkelijker gebruiken dan vijf jaar geleden, is het voor lang niet iedereen helder wat het eigenlijk is: een trauma – toch tienerdochter? 😉 Ook hulpverleners gebruiken veel verschillende begripsbepalingen, wat het er niet gemakkelijker op maakt als je nog niet zo thuis bent in het traumawerk. Laat ik daarom maar bij het begin beginnen: als we het over trauma hebben, dan hebben we het tegenwoordig over mentaal trauma, tenzij je in de ziekenzorg werkt. Daar betekent trauma in dit geval lichamelijk letsel. Wanneer ik spreek over trauma, bedoel ik daar wel altijd mentaal trauma mee.

Als we het hebben over mentaal trauma, wat is dat dan eigenlijk? Trauma zie ik als: de (onbewuste) gevolgen van onverwerkte pijn of onveiligheid die je dagelijks leven en blik op jezelf, anderen en de wereld negatief beïnvloeden. Deze onverwerkte pijn of onveiligheid kunnen door één impact zijn ontstaan: een ongeluk, een natuurramp of het verlies van een dierbare. Ook kunnen ze door langdurige onveiligheid zijn gevormd. Bijvoorbeeld door een structureel gevoel van afwijzing, verwaarlozing of gepest worden. Veel mensen denken bij trauma al snel aan die specifieke, impactvolle gebeurtenis. In mijn praktijk hoor ik dan ook regelmatig: “Maar Rianne, ik heb echt niets ergs meegemaakt hoor.” En hoewel ik natuurlijk niemand een trauma wil aanpraten, zijn we ons er vaak niet van bewust dat veel van onze trauma’s op het vlak van langdurige onveiligheid liggen. Dit zijn langere perioden in ons leven die meestal onveilig waren en… soms ook niet. En dat is hartstikke verwarrend, waardoor we het later in ons leven niet herkennen als traumatisch. Want, wanneer je gepest wordt, heb je soms ook leuke dagen op school. Dus: is het wel traumatisch? En wanneer je ouders onberekenbaar of emotioneel afwezig zijn, zijn ze regelmatig ook lief en zorgzaam. Dus een traumatische kindertijd? Dat is toch veel te ferm gezegd? Daarbij komt: als kind zijn je ouders je helden, van wie je het ‘normale’ leven leert. Dus dat ze er soms niet voor je zijn, ze je niet altijd emotionele zorg geven en dat je niet altijd gezien wordt voor wie je bent, doet niets af aan het feit dat je ouders ‘goede mensen zijn’, ‘hun best hebben gedaan’ en jij een ‘fijne opvoeding’ hebt gehad, toch?

In deze voorbeelden van langdurige onveiligheid spelen ouderfiguren een belangrijke rol. En dat is niet voor niets. Hun af- of aanwezigheid is essentieel in het ontwikkelen of voorkomen van trauma. Zij zouden in structurele veiligheid, gezonde grenzen en autonomie, gezonde emotie regulatie, fysieke verzorging en onvoorwaardelijke liefde moeten voorzien. Wanneer dit (regelmatig) ontbreekt, dan voel je je als kind vaak alleen, niet gezien of erkend. Of je voelt je een buitenbeentje en je weet niet goed wat je met je pijn en zorgen aan moet. Trauma-studies laten dan ook zien dat trauma niet alleen veroorzaakt wordt door wat er heeft ontbroken of wat je te veel hebt gekregen, maar vooral of je daarin alleen stond of steun hebt ervaren van ouderfiguren.

In je latere leven kun je langdurige onveiligheid herkennen doordat je bijvoorbeeld altijd anderen het naar de zin wilt maken, te veel verantwoordelijkheid op je neemt, moeilijk afscheid kunt nemen van ongezonde gewoonten of patronen, snel in gevecht raakt met jezelf of anderen of een (angst)verstoring ontwikkelt. Om maar een paar uitingen van onverwerkte pijn te noemen.

Trauma herken je dus vooral veel later in je leven en vaak door indirect bewijs. En dat is best ingewikkeld, omdat dit bewijs meestal geen een-op-een richting geeft naar onverwerkte pijn of onveiligheid uit het verleden. Om de verbanden te kunnen zien tussen je ongezonde gedrag, denken en voelen in het nu, met wat je vroeger hebt meegemaakt, moet je vaak naar heel veel aspecten van je leven kijken. Naar je hechting, je overlevingsstrategieën, wie er veiligheid gaven en wie niet, wat je nog meer hebt meegemaakt en hoe je karakter zich heeft ontwikkeld. Dat is voor veel mensen, die hier doorheen gaan, een enorme puzzel. En voor veel hulpverleners net zo goed.

Deze puzzel is voor mij een grote motivatie geweest om Ontdek je Heilige Graal te schrijven, de podcast te maken en de events te organiseren. Hier probeer ik zicht te geven op hoe je in je dagelijks leven de gevolgen van trauma uit je verleden herkent. En belangrijker: ik hoop je aan te leren om zélf stappen te kunnen zetten om oude pijn te verzorgen en uiteindelijk los te kunnen laten, waardoor de overlevingsstrategieën in het heden niet meer nodig zijn en zullen verdwijnen.

Ben je nieuwsgierig geworden naar meer? Lees dan Ontdek je Heilige Graal. Je kunt ook eens luisteren naar onze
podcast of je geeft op voor een van onze events, waarin je samen met anderen kunt leren je
overlevingssysteem stap voor stap te ontmantelen, en daarmee jezelf leert helen.

Ik ben Rianne van Kuil, auteur van Ontdek je Heilige Graal – Jouw reis van trauma naar
heling, trauma- en ervaringsdeskundige en podcastmaker. Ik geloof dat volledige heling van
trauma mogelijk is en begeleid mensen op die reis.